Seddülbahir Kalesi

Seddülbahir Kalesi, Gelibolu Yarımadası’nın Avrupa yakasında, Çanakkale Boğazı’nın güney girişinde yer almaktadır. İlk olarak 17. yüzyılın ortalarında Osmanlı Sultanı IV. Mehmet’in annesi Hatice Turhan Sultan tarafından inşa edilen Seddülbahir Kalesi, yani “Denizin Seddi,” Ege Denizi’ni Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’a bağlayan stratejik su yolunu koruyordu. Şiddetli kıyı erozyonu ve birçok depreme rağmen, kale ve bitişiğindeki köy 20. yüzyılın başlarına kadar nispeten sağlam kaldı. Her ikisi de I. Dünya Savaşı sırasında, Gelibolu savaşında Müttefik Kuvvetler tarafından yoğun bir şekilde bombalandı. Birçok taş kule ve duvar ile iç yapılarının çoğu ciddi şekilde hasar görmesine rağmen, kale 1997’ye kadar Türk askeri karakolu olarak kullanılmaya devam etti ve o yıl Seddülbahir’in belgelenmesi, restorasyonu ve yeniden kullanımı süreci başladı.

Mimarlardan, mühendislerden, mimarlık tarihçilerinden, arşivcilerden, sözlü tarih uzmanlarından, restorasyon uzmanlarından, müzecilik uzmanlarından ve peyzaj tasarımcılarından oluşan çok disiplinli bir ekip, üniversiteler ve çeşitli devlet bakanlıkları ile işbirliği içinde kapsamlı arşiv, arkeolojik, koruma, restorasyon ve jeodezik araştırmalar yürüttü ve Seddülbahir Kalesi’ni 25 yıl çalışarak 18 Mart 2023’te halka açtı.

Bugün Gelibolu yarımadası, birçok ülkeden I. Dünya Savaşı’nda ölenleri onurlandıran düzenli mezarlıklar ve temiz anıtsal yapılarla dolu, barışçıl bir ulusal park alanıdır. Yarımadada savaşın şiddetli yıkımını hatırlatan pek bir şey kalmamıştır. Seddülbahir Kalesi’ndeki restorasyon sürecinde rehberlik eden bir kavram, I. Dünya Savaşı’nın yıkımının hafızasını korumak ve barış üzerine düşünmek için bir alan yaratmaktı. Kalenin batı ve güney kuleleri gibi bazı unsurları harabe olarak korunmuş ve savaşın binalar ve peyzajları üzerindeki etkisini gösteren “hafıza mekanları” olarak hizmet etmektedir.

Seddülbahir Kalesi’nin Bab-I Kebir ve yıkılmış diğer bölümleri, örneğin Kubbeli Yapı, hafif ahşap siluetleriyle bu bölümlerin orijinalde nasıl görünebileceğini ima eder– ama kesin bir açıklama yapmaz. Bab-ı Kebir’in çıtalı ahşap çerçevesi, yaşamın temel unsurları olan güneş ışığı ve havanın kaleye girişine izin verir. Bu kapı ve Kubbeli Yapı, herhangi bir restoratif müdahalenin tersine çevrilebilirliğinin önemini vurgular. Kale’deki çağdaş ahşap unsurlar, Osmanlıların kullandığı inşaat tekniklerini yansıtacak şekilde dikkatli bir şekilde kullanılmıştır.

Yeni bir müze binası, 1960’lardan kalma terkedilmiş beton kışlaların yerini almıştır ve arkeolojik buluntuları sergilemektedir, bunlar arasında müze binasını bölen Osmanlı dönemine ait bir yol da bulunmaktadır. Burada yeni taş bloklar, Osmanlı duvarlarının orijinal taş işçiliği ile uyum sağlayarak yeni yapının görsel etkisini azaltır.

Bugün Seddülbahir Kalesi canlı bir yerdir. Mimari, tüm ziyaretçileri geçmişin yıkım ve savaş tarihini düşünmeye ve barışı değerli kılmaya davet eder. Eşsiz giriş kompleksi, müzesi, sanatçı atölyesi ve yeniden tasarlanan köy meydanı ile ziyaretçilere ve yerel topluluğa hizmet eden kale, savaşın artık uzak ama önemli bir hafıza olduğu bir geleceğe bakıyor.

award pictogram

Ödüller

Arkitera Türkiye Mimarlık Yıllığı Seçkisi, 2021 Bab-ı Kebir Canlandırması ile
Uluslararası DOMUS Restorasyon ve Koruma Ödülü Kısa Liste, 2023
Arkitera Türkiye Mimarlık Yıllığı Seçkisi, 2023
Ulusal Mimarlık Sergisi ve Ödülleri (Yapı/Koruma), 2024
Architizer A+ Ödülleri (Kültür/Müze) Finalist, 2024
World Architecture Festival (Tamamlanmış Yapılar/Kültür) Kısa Liste 2024

Künye

Konum: Eceabat, Çanakkale, Türkiye

İşveren: Çanakkale Savaşları Gelibolu Tarihi Alan Başkanlığı (ÇATAB)

Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon Projeleri Müellifi: Arzu Özsavaşçı (AOMTD)

Yeniden Kullanım Projesi Müellifi: Y. Burak Dolu (KOOP Mimarlık)

Rölöve, Restitüsyon, Restorasyon, Arkeoloji, Ölçme, Arşiv Projeleri Ekibi: Lucienne Thys-Şenocak, Rahmi Nurhan Çelik, Gülsün, Feridun Çılı, Haluk Sesigür, Arzu Özsavaşcı, Deniz Özkan, Umut Almaç, Selin Gener, İrem Nardereli, Nurdan Kuban, Günnur Çalışkan, Murat Alaboz, Günder Varinlioğlu, Arzu Öztürk, Carolyn Aslan, Bensen Ünlüoğlu, Gülay Karcı, Günşıl Kılıç, Kemal Sümer, Senem Uyanık, Tevfik Özlüdemir, Caner Güney, Banu Yüksel, Göksel Akkoca, Yelda Ademoğlu, Mehmet Erim, Bora Sayın, Serdar Erol, Bihter Özöner, Dursun Z. Şeker, Davut Erkan, Hasan Karataş, Yeşim Anadol, Işıl Cerem Cenker, Ahmet Ersen, Marisa Laurenzi Tabasso

Yarışma Projesi: KOOP Architects, Müze Sergi İşleri

Yeniden Kullanım Mimari Proje Ekibi: Y. Burak Dolu, Alexandra Koumpouli, Arzu Özsavaşçı, Alper Karasu, Barancan Dağıstan, Birsen Parlar Erkan, Dilara Öztürk, Elif Tuğba Gürkan, Enes Pilavcı, Ezgi Bekarslan, Gamze Yeşildağ, Hazal Alıcıgüzel, Işıl Karabulut, Koray Bayraktutan, Nurseray Sarıçayır, Saleh Malek, Seçkin Maden, Selin Şentürk

Bilimsel Danışma Kurulu: Gülsün Tanyeli, Lucienne Thys-Şenocak, Rahmi Nurhan Çelik, Feridun Çılı, Haluk Sesigür, Arzu Özsavaşcı

Proje Tarihi: 1997-2023

İnşaat Tarihi: 2015-2023

Kapalı Alan (m²): 5.000

Arsa Alanı (m²): 42.000

Tür: Yeniden Kullanım, Kültür, Yarışma, Karma Kullanım, Müze & Sergi

Program: Müze

Kapsam : Konsept Tasarım, Avan Proje, Uygulama Projesi, Şantiye Kontrollüğü

İç Mimari ve Teşhir Tanzim Projeleri: KOOP Mimarlık, Koruma Akademisi, Rabia Şengün, Aykun Haddeler, Nihan Demiral, Sezen Cezan, Tuğba Ağcabay, Betül Tuğçe İzgi, Kübra Keskin, Hakan Öğütçü, Yasin Tosun, Y. Burak Dolu, Elif Tuğba Gürkan, Gamze Yeşildağ, Koray Bayraktutan

Statik Projesi: Arke Mühendislik, Murat Alaboz

Mekanik Projesi: KDP Mühendislik, Mahmut Kaya, MNM Can Mühendislik, Melih Sayı

Elektrik Projesi: KDP Mühendislik, Selçuk Özdoğan, Nira Mimarlık Mühendislik, Handan Gürler Akçay

Aydınlatma Tasarımı: Lightapp, Ali Ülgen, Zeycan Abay

Peyzaj Projesi: caps.office, Mehmet Cemil Aktaş, Pınar Kesim Aktaş, Şeyma Kahraman, Gülşen Ayla Olgun

Altyapı Projesi: Süheyla Kuru

Maket:: Küçük Atölye, Barış Taş

Ana Yüklenici: ABMA İnşaat Restorasyon

Alt Yükleniciler: ASMAZ Ahşap Karkas Yapılar, Şanlıbayrak Çelik, Met Yapı, Fibula Mimarlık, Karınca Reklam, Temay Peyzaj, ERD Denizcilik, Sıraç Elektrik, EF İklimlendirme, Atempo

Şantiye Yöneticisi: Rabia Şengün, Merve Çankaya, Özge Mutlu, Vezir Hezer

Kalfa: Vezir Hezer

Şantiye Teknik Ekibi: Maksut Refik Dönmezler, Erdal Civelek, Rabia Şengün, Merve Çankaya, Enes Demirel, Özge Mutlu, Ebru Koçak, Burhan Kutucu, Ömer Can Kara, Bekir Can İzmir, Seda Yalçınkaya, Gizemnur Bağ, Serkan Eloğlu, Ergin Or, Zuhal Güler, Ahmet Ağar, Nazım Soylu, Zeki Şahbaz, Erol Bulut, Fadim Koçak, Hakan Demirarslan, Mehmet Fatih Okan, Esra Tunçer, Abdülmenaf Yakiş, Erol Usman, Erdal Aslan, Hakan Öğütçü, Yasin Tosun, M.Emin Alpaydın

Fotoğraf: Egemen Karakaya, KOOP Mimarlık, ABMA Restorasyon