Musul El Nuri Külliyesi Mimari Tasarım Yarışması

Hafızanın Canlanması I El Nurî Avluları

UNESCO tarafından açılan yarışmayla Musul’un en önemli yapılarından ve sosyal merkezlerinden olan Nurî Ulu Camii’nin restorasyonu ve çevresine yapılacak sosyal ve kültürel işlevli yapılarla çatışmalar sonrası şehrin yeniden canlanmasında önemli bir merkez olması hedefleniyor.

Verilen programla caminin çağdaş ihtiyaçlara restorasyonu, açık ibadet alanları, dini-kültürel ziyaret alanları, ortaokul, kültür merkezi, yönetim ve servis mekanlarıyla çağdaş bir külliye tasarlandı.

El Nurî Camii, ilk yapıldığı tarihten itibaren çeşitli müdahaleler ve eklemeler gördü. Cami, 2017’de hasar görene kadar 850 yıllık mimari ve sosyal katmana sahipti. Nurî Ulu Camii’si, Musul’da yalnızca mimari bir miras değil, aynı zamanda sosyo-kültürel önem de taşıyor. Camiye, 20. yüzyılın ortalarından itibaren uyumsuz eklemeler ve mimari müdahaleler yapılmış. Rekonstrüksiyon uygulamasında yapının geleneksel ve bütüncül yaklaşıma uygun olarak yeniden inşa edilmesi planlanmakta.

Bir yerin ‘’yer’’ haline gelmesi belirli süreçlerden geçer; artarak, solup kaybolarak, çoğalarak, yok edilerek ve süzülerek katmanların birikimiyle zenginleşiyor. Bu katmanlardan oluşan hafıza tamamen görünür ya da bilinmeyebilir, ancak zaman ve mekândan bağımsız olarak o yerin ruhunda yaşamaya devam ediyor. Hafızanın görünürlüğü yeniden yaratılabilir, evrilebilir, onarılabilir ya da tamamen kaybolabilir.

Çok yoğun katmanlarla bir ‘’yer’’ olma süreci yaşayan Musul, modernleşme ve özellikle çatışmalar nedeniyle kimliğinin büyük kısmını ve hafızasını kaybetmişti.

Bir ‘’yer’’in kimliğini oluşturan hafıza, çeşitli katmanlardan meydana geliyor. Milyarlarca yıllık doğal tarih, binlerce yıllık insanlık tarihi, somut ve soyut kültürel miras ile bunların mekân ve sosyal yaşamla ilişkisi bu katmanları oluşturuyor. Bugün var olan her şey ve şu anda yaptığımız pek çok şey, aslında bu katmanların bir devamı.

Musul’un geleceği, aslında geçmişinde, hafızasında kayıtlı. Yapılacak müdahale ile bu hafızayı büyük ölçüde kazmak, onarmak ve canlandırmak amaçlanıyor. Bizim için onarma/canlandırma, sadece ‘’değerli’’ olanı dondurmak değil, kimliğini anlayarak eksikliklerini tamamlamak, katmanlarını görünür kılmak ve bu bilgiyle geleceği kurmak.

Kültürel Hafızanın Canlandırılması

Nurî Ulu Camii’nin kültürel katmanlarının arkeolojik özelliği, kültürel mirasın canlandırılmasının görünür bir parçası olma potansiyeline sahip. Ancak, fiziksel olarak yok edilmiş ve belgelerin, fotoğrafların ve insanların hafızalarında saklanan çok katmanlı bir miras mevcut. Bunları ortaya çıkarmak için, kentsel kültürel peyzajlar yaratmayı amaçlayan bir kültürel restorasyon stratejisi oluşturuldu. Bahçeler ve avlulardan oluşan bir kompleks, Musul’un canlanmasının aydınlatıcı noktası olacak.

Ekolojik Hafızanın Canlandırılması

Hafıza bilgimiz genellikle bize zamansal ve ruhsal olarak yakın olanlarla ilgili. Kısaca, Osmanlı dönemi ve özellikle 19. yüzyıl sonu ile 20. Yüzyıl başı Musul’unun nostaljik bir imajı var. Yakın zamana kadar özelliklerini koruyan ve özel bir biyosisteme sahip bir havza.

Ekosistemle birlikte rüzgâr yakalayıcılar, revaklar, avlular, sebiller gibi sürdürülebilir kent/mimari unsurlar tasarımın oluşumunda kilit faktörleri oluşturdu.

Sosyal Hafızanın Canlandırılması

Geleneksel yaşam, mahalle kültürü, üretim yöntemleri ve ürünler, iç mahalle-Dicle ilişkileri gibi sosyal yaşam unsurları da aynı yöntemle onarılacak. Musulluların katılımı, projede sosyal yapının temelini oluşturdu, yerin bilgisiyle üretilen ve insanların ‘’mekâna ait’’ hissettiği bir gelecek inşa edilerek, birlikte geleceği tasarlamaları sağlandı.